Eğitim Tarihi Açısından HÂCE-İ EVVEL İnceleme-Metin Hazırlayan Dr.Ferhat KORKMAZ Ussam Yayınları, 2018, Batman Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Derneği Yayınları : 2 ISBN : 978-605-67433-1-3 1.Baskı : Temmuz 2018 Yayıncı Sertifika No : 35342 ©Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Derneği Yayınları Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince, 5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el konulmasını gerektirir. Dizgi : Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Derneği Yayınları Kapak Tasarım : Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Derneği Yayınları Baskı : Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Derneği E-Kitap Servisi Kütüphane Bilgi Kartı Ferhat Kokmaz Eğitim Tarihi Açısından Hâce-i Evvel: İnceleme-Metin Tam Metin-İnceleme, 1. Baskı ISBN: 978-605-67433-0-6 250 sayfa,kaynakça var, dizin var ÖN SÖZ 1844-1912 yılları arasında yaşayan Ahmet Mithat Efendi’nin ömrü, normal bir insanın yaşamına asla sığamayacak denli eser külliyatıyla doludur. Dinler tarihinden bilim tarihine felsefeden siyasi tarihe, pedagojiden roman ve hikâyeye kadar hakkında yazmadığı konu ve tür neredeyse yoktur. Bu yönünün bir tezahürü olarak en çok ilgilendiği iki alan olan edebiyat ve eğitim bahislerinde toplumun ve neslin ihtiyaçlarını her zaman en önemli gaye olarak gören Ahmet Mithat Efendi’nin Türk eğitim tarihi açısından önde gelen eserlerinden biri de şüphesiz ki Hâce-i Evvel’dir. İlk olarak Mithat Paşa’nın Bağdat’ta kurduğu Sanayi-i Nefise mektebi için hazırlanan Hâce-i Evvel, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde yetişen nesiller üzerinde köklü etkileri olan son derece önemli bir eserdir. Maarif Nezaretince Osmanlı ülkesinde çocuklara okutulmak üzere ders kitabı olarak da seçilen Hâce-i Evvel, hem Ahmet Mithat Efendi’nin Türk eğitim tarihine damgasını vurması bakımından önemli bir eser, hem de onun didakt yönünün bir simgesi olarak kendisine lakap olarak verilmiştir. Hâce-i Evvel’in ilk baskıları Bağdat’ta Vali Mithat Paşa’nın kurduğu Vilayet Matbaasında yapılmış olup 1287 hicri tarihlerine denk gelir ki bu tarihler Ahmet Mithat Efendi’nin Bağdat’ta bulunduğu miladi 1869-70 yıllarına tekabül eder. Eserin Bağdat baskıları tek kitap halindedir ve baskı kalitesi bakımından son derece yetersizdir. Ahmet Mithat Efendi’nin 1870 yılında İstanbul’a dönüşünden sonra ve matbaacalığın Türkiye’de gelişmesiyle Hâce-i Evvel pek çok kez basılmıştır. Hâce Evvel’in çalışmamıza esas olan baskısı ise Ahmet Mithat Efendi’nin kendi kurduğu matbaada basılan hicri 1287 tarihli İstanbul nüshasıdır. Eserin sonraki baskılarında da cüz olarak basılma geleneği sürdürülmüş olmasından ötürü bu 8 cüzden oluşan ilk İstanbul baskısındaki nüsha esas alınmıştır. Hâce-i Evvel; ders olarak cebir, geometri, kozmoğrafya, coğrafya, gök bilimi, felsefe, tarih, yaşam ve meslekler konusunu ihtiva etmektedir. Dil içi çeviri ve çalışmamıza esas olan cüzler ve bu cüzlerin başlıkları şöyledir: 1.Cüz: Hesap 2.Cüz: Hesap 3.Cüz: Hendese 4.Cüz: Coğrafya 5.Cüz: Heyet 6.Cüz: Hikmet 7.Cüz: Tarik-i Maişet 8.Cüz: Tarik-i Maişet Hâce-i Evvel’in cüzlerini bugünkü yazıya aktarırken izlediğimiz yollar şöyledir: Bugünkü Türkçede nadiren kullanılan yabancı kelimelerin yazılışını aktarırken, ayn (ع) ve hemze (ء) harflerini göstererek orijinal yazılışı göz önünde bulundurduk. Bugün kullanılan ve artık Türkçeye mal olmuş kelimeleri ise bugünkü yazılışına uygun bir şekilde verdik. Metin aktarımında mümkün olduğu kadar aslî imlâya sadık kaldık ancak hatalı bir imlâyla yazılmış olduğunu düşündüğümüz kelimeleri düzeltilmiş haliyle yazmayı uygun gördük. Özellikle de orijinal metinde noktalama işaretlerinin yerine konulan ve cümlenin bittiğini gösteren boşluklar için uygun noktalama işaretlerini seçtik. Böylelikle metnin anlaşılırlığı ve akıcılığını sağlamayı hedefledik. Ahmet Mithat Efendi’nin bir nesil ve toplum terbiyecisi oluşunun en iyi göstergesi olan Hâce Evvel’i çalışmakla önemli bir eksikliği giderme çabası içinde bulunmanın kıvancı içinde bulunduğumu belirtmek istiyorum. Çalışmamızın eğitim ve edebiyat alanlarında çalışan araştırmacılar açısından faydalı olmasını temenni ediyorum. Dr. Ferhat KORKMAZ 10 Temmuz 2018 Feth-i Kelam İşbu Hâce-i Evvel risalesi birinci ve ikinci defa olarak Bağdat vilâyet-i celilesi matbasında tab edilip mevcudu kalmamış tab edilip mevcudu olduğu cihetle üçüncü defa olarak bir daha taba mübaşeret kılındığı esnada Maarif Nezaret-i Celilesi tarafından sıbyan için bazız naiblerin telifi müsabakata vaz’ edilmekle beraber hariçten bila-sipariş gelecek naibler hakkında dahi bir nizam konulması bu risaleyi nezaret-i celile-i müşarünileyhe takdim için bana cüret vermiş ve risale Bağdat’tan nezaret-i müşarünileyhe bittakdim mükafat-ı saniyeye mazhariyetle bunun mektuplarda tedrisleri dahi tahsin kılınmış olduğuna mebni üçüncü defa olarak tabına müsaraat edilmiştir. Zikrolunan risalenin tertib ve tahrirden maksad-ı nevresidegan ahüvan-ı vatabna bazı fünundan gayet mücmel olarak malumat vermek olup şu halde fünunun sırası ve tertibi lazım gelmiş olup en evvel en evvel ilm-i hesaptan bed’ ile ba’de hendese, kozmoğrafya, tabakatülarz, coğrafya, heyet-i hikmet-ii tabiiye, tarih ve bunların neticesi fenn-i maişet birbiri ardınca derç edilmiş ve iktiza eden eşkal ve haritalar dahi icap eden mahallere yerleştirilmiştir. Kitap yazanların kaide-i mahsusalarındandır diyerek ve kendi risalemin âla-yı kadrine yine kendim himmet ederek risale şöyledir böyledir mütalaasından şu derece faide hasıl olur diye britakım medayih ile beyhude yere teksir-i sevada lüzum göremem. Bunun karilere ne kadarcık faide-bahş olacağı mütalaasıyla meydana çıkacağına mebni risaleyi mütalaaa ettikten sonra kariler muharriririni şayan-ı aferin görürler ise aferinden ve kıllet-i betaetten dolayı dolayı nevakıs ve nekayisine tesadüf edildikçe bunları nazar-ı iğmazla görerek afv ve safahtan geri durmayacakları lütuf ve mürüvvetleri iktizasındandır. Ahmet Mithat